Son yıllarda hepatoselüler karsinom (HCC) tedavisinde yaşanan gelişmeler, özellikle karaciğer nakli alanında önemli ilerlemelere sahne oldu. HCC, dünya genelinde birincil karaciğer kanserlerinin en yaygın türü olarak karaciğer kanserine bağlı ölümlerde birinci sırada yer alıyor. Kanser kaynaklı ölümler arasında dördüncü sırada bulunması, bu hastalıkla mücadeleyi zorlaştıran temel etmenlerden biri. Bu kapsamlı incelemede, HCC tedavisindeki güncel yaklaşımlara ve karaciğer nakli için hasta seçim kriterlerindeki dönüşümlere yer veriliyor. Nakil bekleyen hastalar için köprüleme ve küçültme (downstaging) tedavilerinin önemi ise hasta sonuçlarını iyileştirme yönünde büyük katkılar sağlıyor.
Epidemiyolojik açıdan bakıldığında, HCC insidansında belirgin değişimler gözleniyor. Önceleri viral hepatit B ve C enfeksiyonları en temel nedenlerken, günümüzde metabolik ilişikli steatohepatit (MASH/MASLD) ve alkol kaynaklı karaciğer hastalıkları önemli etyolojik faktörler olarak öne çıkıyor. Bu hastalıklar, kronik karaciğer hasarına ve siroza yol açarak karaciğer kanseri gelişimi için uygun zemin oluşturuyor. HCC özellikle erkeklerde daha sık görülürken, coğrafi dağılımda da önemli farklılıklar bulunuyor. Özellikle Doğu Asya’nın yüksek hastalık yükü, bölgesel izleme ve tedavi stratejilerinin geliştirilmesini zorunlu kılıyor.
Hastalığın erken evrelerinde belirti vermemesi, HCC’nin tanısını genellikle geç evrelere ertelemesi nedeniyle, erken teşhis hayati önem taşıyor. Yüksek risk grubundaki hastalarda altı aylık aralarla yapılan ultrasonografi ve serum alfa-fetoprotein (AFP) testleri, standart tarama protokollerini oluşturuyor. Ancak, bu yöntemlerin özellikle obezite ve nodüler karaciğer yapısına sahip hastalarda duyarlılık ve özgüllüğü sınırlı kalabiliyor. Bu nedenle, manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ve bilgisayarlı tomografi (BT) gibi ileri görüntüleme teknikleri giderek tedavi planlamasında daha fazla yer buluyor.
Tedavi planlamasında hastalığın evrelenmesi kritik bir aşama olarak ön plana çıkıyor. Bu bağlamda Barcelona Klinik Karaciğer Kanseri (BCLC) sınıflandırması, tümör büyüklüğü, karaciğer fonksiyonları ve hasta genel durumu gibi birçok parametreyi bir araya getirerek sağlıklı bir yönlendirme sağlıyor. Bu evreleme sisteminde karaciğer nakli, tümörü ve altta yatan siroz ortamını ortadan kaldırarak en kesin tedavi olarak kabul ediliyor. Nakil için geleneksel olarak kullanılan Milan Kriterleri, tek bir tümör ≤5 cm ya da 3 adet tümör ≤3 cm ve damar veya metastaz yokluğunu temel alıyor. Ancak, zamanla bu kriterlere esneme getirerek daha fazla hastanın nakil şansını artırmaya yönelik çalışmalar sürdürülüyor.
Karaciğer nakline uygunluk kriterlerinin sıkılığı ve organ kıtlığı nedeniyle, hastaların nakil sürecinde kalıcılığını sağlamak amacıyla köprüleme terapileri ön plana çıkıyor. Radyo frekans ablasyonu (RFA) ve transarteriyel kemoterapi embolizasyonu (TACE) gibi lokal yöntemler, uzun bekleme sürelerinde tümörün ilerlemesini engellemek ve hatta nekroz yaratmak için yaygın bir şekilde kullanılıyor. ABD Organ Paylaşım Ağı (UNOS) tarafından belirlenen T2 evresindeki hastalar, nakil öncesi altı aydan uzun bekleme süresi olacaksa bu tedavilere öncelik tanıyor.
Buna ek olarak, hastalar başlangıçta nakil kriterlerinin dışındaysa, küçültme terapileri sayesinde hastaların nakil uygun hale getirilmesi hedefleniyor. Bu amaçla TACE başta olmak üzere, tyrosin kinase inhibitörleri (TKI) ve bağışıklık kontrol noktası inhibitörleri (ICI) gibi sistemik tedaviler kombine ediliyor. İleri evre hastalıkta kullanılan bu sistemik ajanlar, tümör biyolojisini değiştirmekte ve bağışıklık sistemini harekete geçirmekte önemli rol oynuyor. Önceleri nakil adayı olmayan hastalarda uygulanan bu tedavilerin, pretransplant safhada etkinliğinin artmasıyla nakil havuzunun genişletilmesi mümkün hale geliyor.
Karaciğer nakli, hem malign lezyonu hem de kanser gelişimini tetikleyen sirotik karaciğer dokusunu ortadan kaldırarak kür sağlayabilir. Ancak nakil sonrası HCC nüksü halen önemli bir sorun olarak kabul ediliyor. Tümörün farklılaşma derecesi, vasküler invazyon varlığı ve nakil öncesi AFP düzeyleri, nüks riskini etkileyen başlıca faktörler arasında bulunuyor. Güncel kriterler, bu biyolojik göstergeleri göz önünde bulundurarak risk stratifikasyonu yapıyor ve nakil kararlarını bu doğrultuda şekillendiriyor. Nüksler için nakil sonrası düzenli görüntüleme ve AFP takibi gereklidir; gerekirse cerrahi veya sistemik tedavilerle agresif müdahaleler uygulanabiliyor.
Sistemik tedavilerin HCC yönetimine entegrasyonu, özellikle ilerlemiş veya nüks etmiş hastalıkta tedavi paradigmasını değiştirdi. Bağışıklık kontrol noktası inhibitörleri, tümörün bağışıklık sisteminden kaçış mekanizmalarını engelleyerek kalıcı yanıtlar sağlıyor. Bu ajanlar ve TKI’lar, lokal tedavilerle kombinasyon halinde bazı hasta gruplarında sinerjik etki gösteriyor. Sistemik ajanların nakil uygunluğu ile olan ilişkisi araştırılmaya devam ediyor; hedef, tümör kontrolünü artırarak nakil kriterlerini başarabilmek.
Tüm bu gelişmelere rağmen, organ nakli için donör organ sayısının yetersizliği önemli bir sorun olarak kalmaya devam ediyor. Bu durumda hasta seçimi daha da kritik hale geliyor. Tümör biyolojisini ve nakil sonrası sonuçları dengeleyen titiz değerlendirme, organ tahsisinde önceliği belirliyor. Genetik ve moleküler profilleme gibi yeni nesil yaklaşımlar, hasta seçiminde kişiselleştirilmiş yöntemlerin geliştirilmesine zemin hazırlıyor. Erken teşhis ve küçültme terapileri konusunda da yeni teknolojik gelişmeler bekleniyor.
Sonuç olarak, karaciğer nakli, belirli klinik ve tümör kriterlerine uyan HCC hastaları için kür sağlayan en etkili tedavi seçeneği olmaya devam ediyor. Nakil sırasında veya nakil öncesinde köprüleme ve küçültme terapileri, hastaların tedavi başarısını artırıyor. Sistemik tedavilerdeki yenilikler, hastalık kontrolünü güçlendirirken nakil havuzunu genişletiyor. Gelecekte araştırmalar, seçim protokollerinin optimize edilmesi, tarama yöntemlerinin geliştirilmesi ve multidisipliner yaklaşımlarla nükslerin azalmasını ve uzun dönem sağkalımın artmasını hedefliyor. Tümör biyolojisi, karaciğer fonksiyonu ve immünolojik tedaviler arasındaki etkileşim, karaciğer naklinin HCC tedavisindeki rolünü belirginleştirmeye devam edecek.
—
Araştırma Konusu: Hepatoselüler karsinom ve karaciğer nakli tedavi stratejileri
Makale Başlığı: Hepatocellular Carcinoma and the Role of Liver Transplantation: An Update and Review
Haberin Yayın Tarihi: 24 Şubat 2025
Web References: https://doi.org/10.14218/JCTH.2024.00432
Doi Referans: 10.14218/JCTH.2024.00432
Resim Credits: Ahmet Gurakar, Lynette M. Sequeira
Anahtar Kelimeler: Hepatoselüler karsinom, karaciğer nakli, köprüleme tedavisi, küçültme tedavileri, biyolojik belirteçler, sistemik tedaviler, TACE, RFA, TKİ, ICI, siroz, MASH/MASLD, organ kısıtı
