Gelişen küresel sağlık ortamında kanser tarama programları, kanserle mücadelede kritik bir alan olarak öne çıkmaktadır. Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) üyesi ülkeler, farklı sosyoekonomik ve sağlık altyapı koşullarına sahip olmaları nedeniyle kanser tarama açısından hem zorluklar hem de fırsatlar barındırmaktadır. BMC Cancer’da yayımlanan kapsamlı bir tarama incelemesi, bölgedeki kanser tarama programlarının mevcut durumunu ayrıntılı biçimde ele alırken, yapay zekânın (YZ) entegrasyonu konusundaki gelişmeleri ve potansiyeli de ilk defa kapsamlı şekilde incelemesiyle dikkat çekmektedir.
Kanser, ASEAN ülkelerinde önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Bölge içinde nüfus yapısı, ekonomik koşullar ve sağlık altyapısındaki farklılıklar, hastalık sonuçlarını belirgin şekilde etkilemektedir. Tıbbi teknoloji alanında kaydedilen ilerlemelere rağmen, kanser tarama programları arasında kullanılan yöntemler, hedeflenen gruplar ve tarama aralıkları bakımından büyük farklılıklar söz konusudur. Bu parçalı yapılar, erken teşhisin etkinliğini azaltmakta ve sağkalım oranlarında istenilen iyileşmelerin önüne geçmektedir.
Tun ve arkadaşlarının hazırladığı araştırma, ASEAN ülkelerinde yürütülen kanser tarama programlarını ayrıntılı şekilde incelemekte ve özellikle yapay zekanın tarama süreçlerine nasıl entegre edildiğine odaklanmaktadır. Yapay zekânın gelişmiş örüntü tanıma ve öngörücü analiz yetenekleri, tarama doğruluğunu ve etkinliğini artırarak, özellikle bölgedeki kaynak kısıtlı sağlık ortamlarında çarpıcı yenilikler vaad etmektedir.
Araştırma, PRISMA-ScR kılavuzlarına uygun olarak, ASEAN üye devletlerinin sağlık bakanlıklarından, ulusal kanser kontrol yönergelerinden ve hakemli bilimsel yayınlardan derlenen geniş bir veri tabanıyla desteklenmiştir. 2019’dan 2024 ortasına kadar yürütülen çalışmalar kapsam dahilindedir. Böylece hem geleneksel kanser tarama uygulamaları hem de geleceğe yönelik YZ uygulamalarını detaylı şekilde içeren güncel bir perspektif ortaya konmuştur.
İncelemenin sonuçları, ASEAN ülkelerindeki kanser tarama protokollerinde keskin bir çift kutupluluğu ortaya koymaktadır. Myanmar, Laos, Kamboçya, Vietnam, Brunei, Filipinler, Endonezya ve Timor-Leste gibi ülkeler, daha çok fırsatçı tarama modelleri benimsemiştir. Bu yaklaşım, hastaların kendi inisiyatifleriyle ya da sağlık hizmeti sırasında rastlantısal tespitlerle taramaya ulaşmalarına dayandığı için kapsama oranları ve teşhis etkinliği oldukça değişkendir. Buna karşın Singapur, Malezya ve Tayland gibi ülkelerde, düzenli davetiyelerle yürütülen, standartlaştırılmış aralıklarla ve veri odaklı takiple desteklenen organize screening programları hakimdir.
Ülkeler genelinde, hem fırsatçı hem de organize tarama modelinde rahim ağzı kanseri taraması en yaygın biçimde uygulanmaktadır. Pap smear sitolojisi ve human papilloma virüsü (HPV) testlerinin etkin uygulamaları sayesinde bu alanda kayda değer başarılar elde edilmiştir. Bölgede ayrıca meme, kolorektal, karaciğer, akciğer ve ağız-diş kanserleri de tarama yaklaşımı çerçevesine alınmakta olup, öncelikler yerel hastalık yüküne ve kaynak durumuna göre değişkenlik göstermektedir.
Tarama kapsamındaki 14 bilimsel çalışmanın en fazlası meme kanserine odaklanmıştır. Bu durum, meme kanserinin yüksek görülme sıklığı ve erken teşhisin sağkalım sonuçları üzerindeki etkisiyle uluslararası trendlerle uyumludur. Yapay zekânın entegrasyonu ise farklı aşamalarda seyretmektedir: Çalışmaların yarısı klinik ortamda ileriye dönük olarak uygulanmakta, üçte biri ise yapay zekânın insan taramalarıyla birlikte denendiği ve klinik kararlara müdahale etmediği sessiz çalışmalar şeklindedir. Kalanlar ise gelecekte kullanım için model geliştirme aşamasındadır.
YZ uygulamaları arasında mamografi ve kolonoskopi görüntü yorumlama süreçlerinde derin öğrenme algoritmalarından yararlanma, ayrıca bireyselleştirilmiş risk düzeylerine dayalı tarama periyotlarının ve protokollerinin özelleştirilmesi önemli yer tutmaktadır. İlk sonuçlar, yapay zekânın hem kanser tespiti hassasiyetini artırdığını, hem de operasyonel maliyetleri azaltabildiğini göstermektedir. Otomasyon yoluyla emek yoğun görevlerin azaltılması ve gereksiz biyopsi ya da ek takiplerin önlenmesi bu kazanımlar arasındadır.
Bununla birlikte, araştırma ASEAN bölgesinde YZ’nin tam ölçekli kullanımının önünde bazı engeller bulunduğunu da ortaya koymaktadır. Dijital altyapıdaki eksiklikler, YZ modellerini eğitmek için gereken yüksek kaliteli anotasyonlu veri setlerinin azlığı ve düzenleyici engeller bu teknolojilerin yaygınlaşmasını geciktirmektedir. Ayrıca sağlık sistemlerindeki farklılıklar ve kültürel algılar, hem tarama programlarına katılımı hem de yapay zekâ uygulamalarına adaptasyonu etkilemektedir. Bu durum, yerel koşullara uygun, özgün uygulama stratejilerinin geliştirilmesini gerektirmektedir.
Sonuç olarak, inceleme, Dünya Sağlık Örgütü’nün 2030 hedefleri doğrultusunda daha organize, standartize edilmiş kanser tarama programlarının hayata geçirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu programlar, düzenli aralıklar, doğru yaş grubunun önceliklendirilmesi ve erişimde eşitlik ilkelerini benimsemelidir. Yapay zekâ teknolojilerinin bilinçli ve kontrollü entegrasyonuyla erken teşhiste hassasiyet artacak, kaynaklar daha verimli kullanılacak ve kişiye özel tedavi yaklaşımlarına geçiş hızlanacaktır.
Singapur, Malezya, Vietnam, Tayland ve Endonezya gibi ülkelerde uygulanan YZ destekli tarama sistemleri, tanı doğruluğunda ve iş akışı verimliliğinde belirgin gelişmeler sağlamıştır. Bu olumlu örnekler, YZ destekli kanser taramasının erken müdahaleyi güçlendirerek kanser kaynaklı ölüm oranlarını önemli oranda düşürme potansiyelini gözler önüne sermektedir.
Araştırma ayrıca klinik uzmanlar, veri bilimciler, politika yapıcılar ve uluslararası paydaşlar arasında disiplinlerarası iş birliğinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. YZ entegrasyonunda klinik doğrulamalar, etik kurallar (özellikle hasta gizliliğine ilişkin) ve teknik kapasitenin artırılması için eğitim programları kritik önemdedir. Bu yaklaşımlar, YZ’nin sürdürülebilir şekilde sağlık sistemlerine adapte edilmesi için temel adımlardır.
ASEAN ülkelerinin hem bulaşıcı hastalıkların hem de kronik hastalıkların eş zamanlı yüküyle mücadele ettiği bu dönemde, kanser taramasında yapay zekâ kullanımı sağlık alanında bir dönüm noktası olarak görülmektedir. Yeni teknolojilerle güçlendirilmiş halk sağlığı altyapısı, milyonlarca kişinin yaşam kalitesini ve sağkalım şansını artırabilecek bir potansiyeli temsil etmektedir.
Bununla birlikte, YZ’nin dönüştürücü gücüne rağmen, bölgesel çapta yaygın kullanımı karmaşık ve çok boyutlu bir süreçtir. Gelecekte yapılacak araştırmaların, farklı merkezlerde uzun vadeli izlem çalışmalarıyla gerçek yaşam etkilerini ölçmesi ve adil YZ uygulama politikalarına rehberlik etmesi gerekmektedir. Ayrıca, hem hastaların hem de sağlık personelinin bilinçlendirilmesi, güven duygusunun tesis edilmesinde vazgeçilmez olacaktır.
ASEAN’de kanser taramasında yapay zekâ araştırmaları sadece teknolojik yenilik anlamına gelmemekte, aynı zamanda bölgenin özgün sağlık ihtiyaçları ve küresel sağlık hedefleriyle birebir bağlantılı bir sağlık zorunluluğu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamlı tarama incelemesi, sistem seviyesinde entegrasyonun ve etik gözetimin önemini vurgulayarak geleceğin yenilikçi yaklaşımlarına ışık tutmaktadır.
Araştırmadan elde edilen veriler, yapay zekânın insan bilgisinin yanında güçlü bir tamamlayıcı işlevi üstlenerek kanser tarama programlarının kapsamını ve etkinliğini artıracağını göstermektedir. Erken teşhisteki boşlukların kapatılması ve tanı güveninin yükseltilmesiyle YZ destekli taramalar, Güneydoğu Asya ve ötesinde kanser kontrolünün temel taşlarından biri haline gelebilir.
Sonuç olarak, dijital zekâ ve organize sağlık hizmeti sunumunun anlamlı bir birleşimi, kanser taraması alanında köklü dönüşümler yaratacak kapasitededir. ASEAN bölgesi, doğru politika, stratejik yatırım ve iş birliğiyle kanser önleme alanında yeni bir dönemde yer almayı hedeflemektedir. Bu atılım, gelecek nesiller için kanserle mücadelede kritik bir tarihsel kırılma noktası olacaktır.
—
Araştırma Konusu:
Yapay zekâ uygulamalarının ASEAN ülkelerindeki kanser tarama programlarındaki kullanımı ve değerlendirilmesi.
Makale Başlığı:
Artificial intelligence utilization in cancer screening program across ASEAN: a scoping review
Web References:
https://doi.org/10.1186/s12885-025-14026-x
Doi Referans:
https://doi.org/10.1186/s12885-025-14026-x
Resim Credits:
Scienmag.com
Anahtar Kelimeler:
YZ ile kanser taraması, ASEAN sağlık altyapısı, kanser erken teşhisi, kanser tarama programları, yapay zekâ tabanlı tanı, sağlıkta teknoloji entegrasyonu, kanserle mücadelede inovasyon, halk sağlığı, dijital sağlık çözümleri, klinik yapay zekâ uygulamaları.
