Afrika ve Asya kıtalarında kanser kontrolü politikalarının ve uygulamalarının geliştirilmesinde bilgi aktarım müdahalelerinin önemine dair yeni bir kapsamlı derleme, bölgedeki kanserle mücadelede kritik bir boşluğu gündeme taşıdı. BMC Cancer dergisinde 2025 yılında yayımlanan bu kapsamlı inceleme, Afrika ve Asya’daki kanser bakımı alanında bilgi aktarımına yönelik yapılan çalışmaların durumunu sistematik olarak değerlendirdi. Araştırma, kanser kontrolünü iyileştirmek için bilgi paylaşımı ve uygulama süreçlerinde yaşanan zorluklar ile fırsatlara ışık tutarak, mevcut stratejilerin nasıl geliştirilebileceğine dair önemli çıkarımlar sundu.
Son yıllarda Afrika ve Asya’da kanser vaka sayılarında kayda değer bir artış gözlenmekte olup, bu artış mevcut sağlık altyapılarının yetersizliğiyle birleştiğinde bölgede sağlık eşitsizliklerini derinleştirmektedir. Bu durum, kanserin önlenmesi, erken tanısı, teşhisi ve tedavisine yönelik kanıta dayalı stratejilerin giderek daha acil hale gelmesini zorunlu kılmıştır. Ancak, uluslararası kuruluşlar ve araştırmacılar arasında artan ilgiye rağmen, etkili kanser kontrolü süreçleri hâlâ birbirinden kopuk ve parça parça ilerlemektedir. Söz konusu derleme, bu kopukluğu aşmak amacıyla araştırma bulgularının politika ve klinik uygulamalara aktarımını hedefleyen müdahalelerin ayrıntılarını kapsamlı şekilde ortaya koymaktadır.
1978’in başından 2024 yılının eylül ayına kadar geçen dönem boyunca Embase, Medline, APA PsycInfo, ERIC, Emcare ve Google Scholar gibi çok sayıda veri kaynağından elde edilen yayınlar tarandı. Ayrıca uzmanların katkılarıyla oluşturulan bibliyografiler de araştırmaya dâhil edilerek, İngilizce ve Fransızca dillerinde yayımlanmış, Afrika ve Asya’ya özgü kanserle ilgili bilgi aktarımı müdahalelerine odaklanan hakemli ampirik çalışmalara yoğunlaşıldı. Analizde AIMD çerçevesi benimsendi; bu stratejik araç, müdahalelerin Amaçlarını, Bileşenlerini, Mekanizmalarını ve Sunum biçimlerini detaylandırarak her girişimin kapsamlı şekilde anlaşılmasını sağlamıştır.
İncelenen 7 hakemli makaleden elde edilen bulgular, 5 farklı bilgi aktarım müdahalesine işaret etmekte olup, bu programların çoğunlukla sağlık profesyonelleri ve karar vericilere yönelik hazırlandığı tespit edilmiştir. Temel amaç, kanıta dayalı politikaların oluşturulması ve uygulanması suretiyle kanser kontrolünü iyileştirmektir. İlginç bir biçimde, tüm programlar esas olarak yüksek gelirli ülkelerden gelen uluslararası kurumlar ve araştırmacılar tarafından başlatılmış ve bölgesel paydaşlarla iş birliği içinde yürütülmüştür. Bu dinamik, kaynakların kısıtlı olduğu ortamlarda karmaşık onkoloji sorunlarına yanıt ararken uluslararası iş birliğinin önemini vurgulamaktadır.
Geleneksel bilgi aktarım yöntemlerinin ötesinde, bazı müdahalelerde karar vericilerin araştırma sürecine doğrudan katılımını sağlayan katılımcı araştırma modelleri benimsenmiştir. Bu model, politika yapıcıların, kanıta dayalı kanser girişimlerini benimseyip kendi içinde uyarlamalarını kolaylaştırarak sürdürülebilir ve bağlama uygun sağlık sonuçları doğurmayı hedeflemektedir. Katılımcı yöntemler, özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde araştırmadan politika yapımına geçişte yaşanan kopuklukları gidermek adına yeni ufuklar açmaktadır.
Bununla birlikte, derleme Afrika ve Asya’da kanser bakımında bilgi aktarımına yönelik müdahalelerin belgelenmiş azlığına da dikkat çekmiştir. Bu eksiklik, kanser gibi bulaşıcı olmayan hastalıklara yönelik sürekli yetersiz finansmanın doğrudan bir sonucu olarak kabul edilmektedir. Araştırma yetersizliği, yenilikçi programların geliştirilmesini engellemekte ve etkin bilgi aktarım stratejilerinin görünürlüğünü azaltmaktadır. Dolayısıyla etkili modellerin ölçeklendirilmesi ve evrensel uygulanabilirlik için gerekli kılavuzların oluşturulması güçleşmektedir.
Politika boyutunda analiz edilen bulgular, bilgi aktarım bileşenlerinin kanser araştırmaları ile müdahalelerinin her aşamasına sistematik biçimde entegre edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu entegrasyon, bilimsel bulguların hızlı ve etkin şekilde uygulanabilir politika ile klinik protokollere dönüştürülmesini garanti altına alabilir. Ayrıca, müdahalelerin etkinliği, maliyet-etkinliği ve kültürel uyumluluğuna yönelik kapsamlı değerlendirme mekanizmalarının kurulması zorunludur. Bu kriterler, kısıtlı kaynaklara sahip sağlık sistemlerinde benimsenme açısından kritik önem taşır.
Ekonomik yönüyle de dikkat çekilen incelemede, kanser müdahalelerinin sadece bilimsel olarak geçerli değil, aynı zamanda Afrika ve Asya sağlık sektörlerinin finansal gerçekleriyle tutarlı olması gerekmektedir. Bölgeye özgü gelenekler, inanç sistemleri ve sağlık uygulamalarına duyarlı politikalar geliştirmek, bu müdahalelerin kabul edilmesi ve uzun vadeli etkisi için de elzemdir. Bu kapsamlı yaklaşım, biyomedikal alanın ötesindeki engelleri aşmayı hedefleyerek kanser sonuçlarını şekillendiren sosyal belirleyicilere de odaklanmaktadır.
Metodolojik açıdan da yüksek standartlara sahip olan derleme, nicel, nitel ve karışık yöntemlerle yapılan çalışmaları kapsayan Mixed Methods Appraisal Tool (MMAT) kullanımıyla bulguların güvenilirliğini artırmıştır. Bu kapsayıcı değerlendirme çerçevesi, elde edilen sonuçların metodolojik sağlamlıkla desteklenmesini sağlayarak gelecekteki araştırmalar ve politika üretimi için güçlü bir dayanak oluşturmuştur.
Uluslararası kuruluşlar ile yüksek gelirli ülkelerden gelen araştırmacılar kapasite arttırma ve bilgi değişimi süreçlerinde benzersiz bir rol üstlenmektedir. Ancak, derleme, yerel paydaşların pasif alıcılar olmaktan çıkarılarak, eşit ve bağlama özgü iş birliği modellerinin benimsenmesi gerektiğini savunmaktadır. Bu dönüşüm, Afrika ve Asya’nın epidemiyolojik, sosyal ve ekonomik farklılıklarını dikkate alan sürdürülebilir kanser kontrol yapılarını oluşturmak için elzemdir.
Geleceğe dönük olarak, yazarlar kanser kontrolü için bilgi aktarımını önceliklendiren küresel bir araştırma ajandasının şekillendirilmesini önermektedir. Bu süreçte, bulaşıcı olmayan hastalıklara daha fazla fon ayrılması kritik görülmektedir. Teknolojik yeniliklerin – özellikle dijital platformlar ve tele-tıp çözümlerinin – kullanımı ise, ulaşılması zor veya hizmetlerden yoksun bölgelere uygun ve ölçeklenebilir müdahaleler sunma potansiyeline sahiptir. Ayrıca, halk sağlığı, sosyal bilimler ve uygulamalı bilimlerin entegre edildiği çok disiplinli yaklaşımlar, araştırmadan sağlık iyileştirmelerine dönüşü hızlandırabilir.
Etkili bilgi aktarımının önemi sadece kanserle sınırlı kalmayıp, küresel sağlık eşitliği için de temel bir bileşen olarak öne çıkmaktadır. Kanser yükünün giderek ağırlaştığı günümüzde, kanıta dayalı bilginin stratejik yayılımı ve uygulanması, sağlık sistemlerindeki adaletsizlikleri azaltmak ve yaşamları kurtarmak açısından hayatidir. Söz konusu derleme, araştırmacıları, fon sağlayıcıları, politika yapıcıları ve uygulayıcıları, bağlama duyarlı bilgi yayımı konusunda birleşik ve koordineli bir eyleme çağırmaktadır.
Sonuç olarak, bu kapsamlı scoping review, Afrika ve Asya’da kanser kontrolünde bilgi aktarımının kritik ve hâlâ yetersiz ele alınan yönlerine ışık tutmaktadır. Kanser epidemiyolojisi ve kalkınma zorluklarının kesiştiği bu bölgelerde, mevcut boşlukların kapanması yenilikçilik, kararlılık ve bilgi paylaşımının küresel sağlık stratejilerine dinamik ve karşılıklı bir süreç olarak yeniden konumlandırılmasını gerektirmektedir. Bilgi aktarımının entegrasyonu, bilimsel kanıtların pratik uygulamalara dönüştürülmesinde, politika tutarlılığının sağlanmasında ve sağlık sistemlerinin dirençli hale getirilmesinde dönüştürücü bir potansiyele sahiptir.
Şu anki sınırlı kanıt tabanına rağmen, ortaya çıkan örüntüler ve öneriler, Afrika ve Asya’nın dinamik sağlık ekosistemlerinde daha etkili ve adil kanser kontrolüne doğru umut verici bir rota çizmektedir. Bu gelişim, milyonlarca insanın yaşam kalitesini artırmak ve kanserden kaynaklanan ölüm oranlarını azaltmak için küresel sağlık misyonunun ayrılmaz bir parçası olmaya adaydır.
**Araştırma Konusu**:
Knowledge transfer interventions to enhance cancer control policies and practices in Africa and Asia.
**Makale Başlığı**:
Knowledge transfer interventions on cancer in Africa and Asia: a scoping review
**Haberin Yayın Tarihi**:
2025
**Web References**:
https://doi.org/10.1186/s12885-025-14061-8
**Doi Referans**:
https://doi.org/10.1186/s12885-025-14061-8
**Resim Credits**:
Scienmag.com
**Anahtar Kelimeler**:
BMC Cancer, scoping review 2025, kanser bakımı Afrika, kanser insidansı gelişmekte olan ülkelerde, kanser bilgi aktarımı Asya, düşük kaynaklı ortamlarda kanser araştırmaları, erken teşhis ve tanı, kanıta dayalı kanser önleme stratejileri, kanser tedavisinde sağlık eşitsizlikleri, uluslararası iş birliği kanser araştırmaları, sağlıkta bilgi yayılımı, kanser politikası etkileri, sistematik değerlendirme kanser müdahaleleri
