Türkiye’de emeklilik sistemi, uzun yıllardır milyonlarca çalışanın gündeminde olan kritik bir mesele olmaya devam ediyor. Özellikle son dönemde yeniden hareketlenen kademeli emeklilik düzenlemesi, hem kamuoyunun hem de siyasi partilerin yoğun ilgisini çekiyor. CHP Karabük Milletvekili ve Plan Bütçe Komisyonu Üyesi Cevdet Akay’ın TBMM’ye sunduğu kademeli emeklilik kanun teklifi, pek çok emekli adayının beklentilerini yeniden canlandırdı. Bu teklif, aslında uzun süredir tartışılan ve “erken emeklilik” olarak da adlandırılan EYT meselesini farklı bir boyuta taşımaya çalışıyor. Ancak, bu noktada teklifin içeriği, uygulanabilirliği ve getireceği muhtemel sonuçlar üzerinde kapsamlı bir değerlendirme yapmak gerekiyor.
2023 yılının Mart ayında yürürlüğe giren yeni düzenlemeyle, 8 Eylül 1999’dan önce sigorta girişi olan pek çok çalışan, EYT kapsamında erken emeklilik hakkına kavuştu. Bu adım, emeklilik konusunda beklenen rahatlamayı sağlamakla birlikte, kamu maliyesi ve sosyal güvenlik sisteminde önemli tartışmaları beraberinde getirdi. Kademeli emeklilik önerisi ise, bu reformun bir devamı niteliğinde ve mevcut sistemde daha sürdürülebilir bir çözüm önerisi olarak değerlendiriliyor. Çünkü EYT’nin toplumsal etkileri ve devlet bütçesine yükleri, rehavet oluşturacak bir konu değil. Tam da bu yüzden, Akay’ın teklifi üzerinde siyasi partiler, uzmanlar ve ekonomi çevreleri yakın şekilde duruyor.
Kademeli emeklilik sistemi, adı üzerinde, emeklilik haklarının bir anda değil, kademeli olarak verilmesini öngörüyor. Bu açıdan bakıldığında, sistemin daha esnek ve adil olması hedefleniyor. Maliyeti ise, bir kez alınmadan önce hesaplanıp, bütçe dengelerine uygun bir şekilde şekillendirilmesine çalışılıyor. Ancak bu uygulamanın sahadaki yansımaları ve vatandaşların hayatına etkisi çok önemli. İnsanların uzun yıllar çalışıp emekliliğe hak kazanmak için beklediği durumun, kademeli sistemle nasıl değişeceği, bireysel motivasyonları da doğrudan etkileyebilir. Bu nedenle, teklifin içinde yer alacak mekanizmaların iyi analiz edilmesi gerekiyor.
Cevdet Akay’ın kanun teklifinde, kademeli emeklilik hakkından yararlanacakların kapsamının genişletilmesi ve erken emeklilik yaşının kademeli olarak düşürülmesi ön görülüyor. Bu, emeklilik beklentisi olan geniş bir kitle için olumlu bir gelişme olarak yorumlanabilir. Fakat, devletin sosyal güvenlik sistemine olan yükü ve uzun vadede oluşacak finansal sürdürülebilirlik sorunu da göz ardı edilmemeli. Zira emeklilik sistemlerinin temel dayanağı, çalışanların sigorta primleri ve devlet katkıları ile dengelenir. Burada dengeyi sağlamak ise zorlu bir politik ve iktisadi süreç gerektiriyor.
TBMM’deki çalışmalar, farklı siyasi görüşlerin bu teklife yaklaşımını da ortaya koyuyor. Muhalefet partisi CHP’nin bu teklife sahip çıkması ve erken emeklilik hakkının genişletilmesini savunması, kendi seçmen tabanına yönelik güçlü bir mesaj niteliği taşıyor. Ancak iktidar kanadı, bu tür düzenlemelerin bütçe üzerinde yaratacağı baskıya dikkat çekerek daha temkinli bir tavır sergiliyor. Özellikle sosyal güvenlik kurumlarının mali yapısı, her türlü yeni düzenlemeye karşı ince hesaplar yapılması gereken kritik bir alan olarak görülüyor. Bu durum, teklifin yasalaşma sürecinde zorlu müzakerelere neden olabilir.
Ekonomi uzmanları ise kademeli emeklilik sisteminin uygulanabilirliği konusunda farklı görüşler paylaşıyor. Bazı uzmanlar, bu tür düzenlemelerin iş gücü piyasasına olumlu katkı sağlayacağını ve gençlerin istihdamını artıracağını savunuyor. Oysa diğerleri, bu sistemin aradaki kuşaklar arasında haksızlık yaratabileceğini ifade ediyor. Zaten Türkiye’de emeklilik ve sosyal güvenlik konuları kuşaklar arası bir gerilim alanı olarak uzun süredir gündemde. Dolayısıyla, bu tarz düzenlemelerin herkesi memnun etmesi pek mümkün gözükmüyor.
Kademeli emeklilik teklifinin hayata geçirilmesi halinde, sosyal devlet anlayışının güçlendirilmesi ve vatandaşların sosyal güvenlik hakkının korunması açısından önemli kazanımlar sağlanabilir. Fakat bu kazanımların, sistemin uzun vadeli sürdürülebilirliği ile dengelenmesi şart. Aksi takdirde, uygulamada aksaklıklar yaşanabilir ve toplumsal tatminsizlik artabilir. Özellikle emeklilik yaşının ve prim ödeme sürelerinin dengelenmesi, hem emeklilik hakkı elde edenler hem de çalışanlar açısından hassas bir dengeyi gerektiriyor.
Kanun teklifi aynı zamanda, sosyal güvenlik sistemine kayıtlı çalışanların haklarının daha net ve şeffaf şekilde belirlenmesi açısından da önemli bir adım olabilir. Kademeli emeklilik sistemi, belirsizlikleri azaltarak vatandaşların çalışma hayatını planlamalarına imkan tanıyabilir. Bu durum, uzun vadede iş gücü kalitesinin artmasına ve iş barışının güçlenmesine katkı sağlayabilir. Ancak, teklifin ayrıntılarında yer alan prim hesaplama metotları ve yaş sınırları gibi teknik detayların açıklığa kavuşması büyük önem taşıyor.
Kamunun bu konuda attığı adımlar, emekli adaylarının beklentilerini karşılamada ne kadar başarılı olacak, toplumda bu konuda oluşan umut ve endişelerle nasıl başa çıkılacak, bu süreçte çok konuşulacak. EYT ve kademeli emeklilik gibi konular, sadece bir sosyal politika düzenlemesi değil, aynı zamanda ekonomik ve demografik bir gerçeklik olarak Türkiye’nin geleceğini belirleyecek meselelerden biri durumunda. Bu yüzden hem politika yapıcılar hem de vatandaşlar için önemli bir sınav dönemi yaşanıyor.
Son dönemdeki gelişmeler ışığında, kademeli emeklilik uygulamasının Türkiye genelinde milyonlarca insanın hayatını etkileyeceğini söylemek mümkün. Bu düzenleme gerçekleştiği takdirde, emeklilik hakkı kazanmak için bekleyenlerin mağduriyetlerinin önemli ölçüde azaltılması hedefleniyor. Fakat uygulamada ortaya çıkabilecek sorunlar ve düzenlemenin getireceği yeni dengeler, yakın takiple izlenmeli. Bu noktada medyanın doğru ve en güncel bilgileri vermesi, kamuoyunun doğru şekilde bilgilendirilmesi kritik bir rol oynuyor.
Sonuç olarak, kademeli emeklilik teklifi, Türkiye’nin sosyal güvenlik sisteminde uzun süredir beklenen bir reformun parçası olabilir. Ancak bu teklifin yasalaşması ve uygulanması sırasında, maliyetler, teknik detaylar ve toplumsal etkiler titizlikle göz önünde bulundurulmalı. Emeklilik gibi herkesin hayatını doğrudan ilgilendiren bir konuda, sadece politik kaygılar değil, uzman görüşleri ve halkın gerçek ihtiyaçları da ön planda tutulmalı. Aksi halde, sistemde sürdürülebilir ve kapsayıcı bir dönüşüm sağlamak mümkün olmayabilir. Bu yüzden tüm tarafların yapıcı bir diyalog içinde hareket etmesi kaçınılmaz görünüyor.
