Etiyopya’nın Başkenti Addis Ababa’da gerçekleştirilen yeni bir çalışmada kolorektal kanser hastalarının yaşam kaliteleri detaylıca incelendi. Kolorektal kanser, dünya genelinde üçüncü en sık teşhis edilen kanser türü olup, kanser kaynaklı ölümler arasında ikinci sırada yer alıyor. Bu ciddi hastalık, sadece ölüm oranlarını artırmakla kalmıyor; hastaların fiziksel, psikolojik ve sosyal açılardan yaşam kalitelerini de derinden etkiliyor. Ancak Etiyopya gibi sağlık altyapısı ve kanser araştırmaları henüz gelişmekte olan ülkelerde, bu konuda yerel veri eksikliği önemli bir sorun olarak öne çıkıyor. Tikur Anbessa Uzman Hastanesi’nde yapılan bu kapsamlı araştırma, bölgedeki colorectal kanser hastalarının deneyimlerini anlamak adına çok değerli bulgular ortaya koyuyor.
Araştırma, Şubat-Nisan 2019 tarihleri arasında kanser merkezine başvuran 159 colorectal kanser hastasını kapsayan kesitsel bir çalışma olarak tasarlandı. Hastaların yaşam kalitesi, uluslararası alanda kabul görmüş ve geçerliliği kanıtlanmış EORTC QLQ-C30 ile kolorektal kanser spesifik EORTC QLQ-CR29 anketlerinin Amharca versiyonları kullanılarak değerlendirildi. Bu araçlar, kanser hastalarının fiziksel işlevsellikten duyulan semptomlara, duygusal durumlardan sosyal ilişkilere kadar çok yönlü sağlık durumu ölçümü sağlıyor.
Elde edilen veriler, hastaların genel sağlık durumu skorunun ortalama 52,88 gibi oldukça düşük olduğunu gösterdi. Bu skor, yaşam kalitesinin genel olarak ciddi ölçüde düşmüş olduğunu işaret ediyor. Ortalama tanıdan itibaren geçen sürenin 12,5 ay olması, hastaların hem erken dönem hem de tedavinin uzun vadeli etkileriyle baş etmeye çalıştığını gösteriyor. Bu durum, hem semptom yönetimi hem de hastayı çok boyutlu desteklemenin önemini ortaya koyuyor.
Araştırma, yaşam kalitesini artıran bazı belirleyici faktörleri de ortaya koydu. Çalışma durumunda olan hastaların, iyi yaşam kalitesi deneyimleme olasılıklarının üç kat daha fazla olduğu bulundu (AOR=3,41). Bu durum, ekonomik istikrarın ve iş yaşamına dahil olmanın hastaların psikososyal ve ekonomik streslerini azaltabileceğine işaret ediyor. Ayrıca erken evrede teşhis edilen hastalar, tedaviye erken başlama ve fonksiyonel yeteneklerin korunması yoluyla daha iyi yaşam kalitesi skorlarına sahip oldular.
Fiziksel işlevsellik ve sosyal ilişkilerin niteliği de yaşam kalitesi üzerinde belirgin etkiler gösterdi. Fiziksel hareket kabiliyeti, kişisel bakım yeteneği gibi faktörlerdeki küçük iyileşmeler bile, hastaların genel iyilik halini anlamlı şekilde artırdı. Benzer şekilde, sosyal işlevselliğin güçlenmesi; hastaların yakın çevreleriyle ilişkilerini sürdürmesini, sosyal rollerini yerine getirmesini ve böylece daha yüksek yaşam kalitesi hissetmesini sağladı. Bu sonuçlar, kanser deneyiminin çok boyutlu olduğuna dair literatürdeki kapsamlı bilgileri destekledi.
Öte yandan, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen faktörler de net olarak belirlendi. Cinsiyet, hastaların yaşam kalitesi üzerinde anlamlı fark yaratan bir unsur oldu; kadın hastalar, iyi yaşam kalitesi deneyimleme olasılığı açısından erkeklere kıyasla çok daha düşük oranlar gösterdi (AOR=0,16). Bu fark, sosyo-kültürel etkenler, semptom deneyimi farklılıkları veya kadınların destek hizmetlerine erişimindeki zorluklarla açıklanabilir. Ayrıca ekonomik zorluklar yaşayan hastaların yaşam kalitelerinin düştüğü tespit edildi, bu da tedavi maliyetlerinin ve bakım hizmetlerinin çoğu hasta için ciddi bir yük olduğunu ortaya koydu.
Semptom yükü de yaşam kalitesi üzerinde belirleyici bir rol oynadı. Kan ve mukuslu dışkı şikayetleri, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen temel belirtiler arasında yer aldı (AOR=0,94). Bu tür semptomlar hem fiziksel rahatsızlık hem de psikolojik stres oluşturmakta olup hastalığın ilerlemesi veya komplikasyonlara işaret ediyor. Bu bulgular, hastaların bütüncül bir yaklaşımla ele alınması, semptom yönetiminin öncelikli hale getirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Araştırma kapsamında kullanılan istatistiksel analizler, değişkenler arası karışıklıkları (konfüzyon faktörlerini) kontrol altına aldı ve güvenilir bulgular sağladı. İstatistiksel anlamlılık için p < 0,05 kriteri kullanıldı. Kesitsel tasarımın nedensellik çıkarımı yapma sınırlaması bulunmasına rağmen çalışma, bölgesel hasta grubuna ilişkin önemli bir başlangıç veri tabanı oluşturarak gelecek çalışmalar için zemin hazırladı.
Efektif tedavi ve bakım stratejilerinde, bu çalışmanın çıktıları sağlık çalışanları, politika yapıcılar ve kanser destek örgütleri için kritik öneme sahip. Kolorektal kanser hastalarının çok boyutlu ihtiyaçları karşılamak üzere erken teşhis programları geliştirmek, uygun fiyatlı sağlık hizmetlerine erişimi artırmak ve cinsiyete duyarlı destek sistemleri kurmak gerekmektedir. Ekonomik zorlukların azaltılması için sosyal koruma mekanizmaları ve politika reformları uygulanabilir.
Klinik uygulamada ise kanama gibi rahatsız edici semptomların etkin yönetimi günlük protokollere entegre edilmelidir. Fiziksel rehabilitasyon programları ve sosyal destek yaklaşımları, fiziksel ve sosyal işlevselliği artırarak yaşam kalitesini yükseltebilir. Özellikle işsiz hastalar ve ileri safhadaki bireyler için özel müdahaleler geliştirilmesi hayati önem taşımaktadır.
Bu çalışmanın bir diğer önemli katkısı, hastaların değerlendirilmesinde kültürel olarak uyarlanmış araçların kullanımının önemi oldu. EORTC QLQ-C30 ve QLQ-CR29 anketlerinin Amharca versiyonlarının kullanımı, veri toplamada dilsel ve kültürel uyum sağlayarak sonuçların geçerliliğini artırdı. Benzer adaptasyonlar diğer bölgesel dillerde ve farklı kanser türlerinde de yaygınlaştırılabilir, böylece Afrika kıtasında onkolojik bakım ve araştırmanın kalitesi yükseltilebilir.
Kolorektal kanser, özellikle kaynakların kısıtlı olduğu ülkelerde ciddi halk sağlığı sorunları arasında yer almaya devam ediyor. Bu araştırmanın vurguladığı gibi, istihdam durumu, hastalık evresi, cinsiyet ayrımı, ekonomik zorluklar ve semptomların yaşam kalitesi üzerindeki etkileri, hasta bakım kalitesini artırmak için önem taşıyan göstergelerdir. Etiyopya’da kanser kontrol programlarının güçlendirilmesinde, hastaların yaşam kalitesi ölçülerinin ve hasta merkezli yaklaşımların entegre edilmesi gereklidir.
Gelecek dönemlerde yapılacak çalışmalar, kolorektal kanser hastalarının tedavi süreci ve yaşam sonrası dönem boyunca yaşam kalitesindeki dinamik değişimleri inceleyebilir. Ayrıca niteliksel araştırmalar, hastaların deneyimlerini, dayanma mekanizmalarını ve karşılanmamış ihtiyaçlarını daha derinlemesine anlamaya katkı sunabilir. Klinik uzmanlar, akademisyenler, hastalar ve toplumlar arasındaki iş birliği, sadece yaşam süresini değil, yaşam kalitesini de artıracak inovasyonların önünü açacaktır.
Sonuç olarak, kolorektal kanser hastalarının yaşam kalitesini iyileştirmek karmaşık ancak mümkün bir hedeftir. Bu hedefe ulaşmak için multidisipliner, kültürel açıdan hassas ve sosyal boyutu içeren bütüncül yaklaşımların benimsenmesi gereklidir. Kanser bakımını yalnızca biyomedikal temeller üzerine kurmak yerine, hastaların hayatlarını anlamak ve onlara bütüncül destek vermek öncelik kazanmalıdır.
Araştırma Konusu: Quality of life among colorectal cancer patients in Addis Ababa, Ethiopia
Makale Başlığı: The quality of life of colorectal cancer patients attending the cancer center in Addis Ababa, Ethiopia
Web References: https://doi.org/10.1186/s12885-025-14122-y
Doi Referans: https://doi.org/10.1186/s12885-025-14122-y
Resim Credits: Scienmag.com
Anahtar Kelimeler: kolorektal kanser, yaşam kalitesi, kanser bakımı, Etopya sağlık sistemi, EORTC QLQ-C30, EORTC QLQ-CR29, ekonomik zorluklar, cinsiyet faktörü, semptom yönetimi, kanser araştırmaları Afrikada
