ABD’de Kanser Risk Faktörleri ve Koruyucu Davranışlarda COVID-19 Sonrası Çarpıcı Dinamikler
Amerikan Kanser Derneği (ACS) tarafından yayımlanan kapsamlı bir rapor, ABD yetişkinleri arasındaki kanserle ilişkili risk faktörleri ve önleyici davranışlardaki değişimleri ayrıntılı bir şekilde ortaya koydu. COVID-19 pandemisi sonrası dönemde bazı olumlu gelişmeler dikkat çekse de, özellikle rahim ağzı kanseri bağlamında ciddi aksaklıklar gözlemlendi. Tütün kullanımı alanında tarihsel bir düşüş yaşanırken, kanser taramalarında yaşanan toparlanmalar ve HPV aşılamasındaki durgunluklar sağlık politikaları için kritik bir yol haritasını işaret ediyor. Bu durum, kanser kontrolünde eşitsizliklerin ve ihmale uğrayan önleme fırsatlarının yeniden değerlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Tütün kullanımı kanser riskinin en önemli değiştirilebilir etkenlerinden biri olmaya devam ediyor. 2023 yılı itibarıyla, sigara içme oranları yüzde 11’e kadar gerileyerek uzun vadeli bir düşüşü sürdürdü. Ancak bu genel iyileşmenin ardında ciddi eşitsizlikler yatıyor. Amerikan Yerli/Alaska yerli halkları, Siyah erkekler, düşük eğitim düzeyine sahip bireyler ve biseksüel kadınlar arasında sigara kullanımı hâlen yüksek seyrediyor. Bu gruplar, tütün bırakma desteklerine erişimde sistematik engellerle ve hedefe yönelik müdahalelerin eksikliğiyle karşı karşıya bulunuyor.
Siyah ve biseksüel sigara kullanıcıları arasında mentollü sigaraların kullanımı çok yüksek oranlarda; bu oranlar iki üçte birin üzerine çıkıyor. Mentol aroması, nikotin bağımlılığını artırmakta ve bırakmayı zorlaştırmaktadır. Bu durum, tütün kontrolü alanındaki mücadeleyi daha da karmaşıklaştırmakta ve sigara bırakma programlarının bu gruplara özgü adaptasyonlar gerektirdiğini ortaya koymaktadır.
Gençler arasında da aromalı tütün ürünlerinin cazibesi belirgin şekilde artıyor. Lise düzeyindeki öğrenciler arasında tütün kullananların yaklaşık %90’ı aromalı ürünleri tercih ediyor. Elektronik sigaralar ve nikotin poşetleri bu tercihte başı çekiyor. Aromalı tütün ürünleri, gençlerin tütün kullanımına kolayca başlamasına zemin hazırlayacak biçimde tasarlandığından, kamu sağlığı alanında stratejilerin bu tehdide karşı daha sıkı düzenlemeleri ve gençlere yönelik koruyucu programları içermesi zaruri hale gelmiştir.
Kanser tarama oranlarında ise karmaşık bir tablo ortaya çıkmaktadır. Meme kanseri taramaları, pandemi sonrası dönemde güçlü bir toparlanma göstermiş; 2023’te uygun yetişkinlerin %80’i tarama yaptırmış durumdadır. Kolorektal kanser tarama oranları da artış göstererek %60’a ulaşırken, bu oranların %54’ü kolonoskopi, %11’i ise dışkı testi yoluyla gerçekleşmiştir. Bu yükselişler, tarama hizmetlerine erişimin genişlemesi ve halk farkındalığının artmasıyla ilişkilendirilebilir.
Öte yandan, rahim ağzı kanseri tarama oranları hayal kırıklığı yaratmaya devam ediyor. 2021 verilerine göre, uygun kadınların yalnızca %73’ü güncel bir taramaya sahip olup, bu oranlar pandemiden önce uzun yıllardır süregelen düşüş eğilimini ve durgunluğu yansıtmaktadır. Bu tablo, sağlık hizmetlerine erişimdeki zorlukları, sosyoekonomik farklılıkları ve muhtemelen hasta eğitimi ile hekim önerilerindeki eksiklikleri gözler önüne seriyor. Rahim ağzı kanserinin uygun tarama ile büyük oranda önlenebilir olması, bu eksikliğin ciddi halk sağlığı riskine dönüştüğünü göstermektedir.
HPV aşılaması ise duraksama döneminde. 13-17 yaş arası ergenlerde 2021-2023 yılları arasında aşı tamamlama oranlarında belirgin bir artış gözlemlenmemiş ve yüzde 61 civarında seyretmiştir. Önceki yıllardaki yükselen trendin durması, pandemi kaynaklı sağlık hizmeti aksaklıkları ve aşılama hizmetlerine erişimdeki engellerle ilişkilendirilmektedir. HPV, sadece rahim ağzı kanserine değil; orofaringeal, anal gibi birçok kanser türüne neden olan temel etkenlerden biri olduğundan, bu tıkanma önleme çabalarında kritik bir fırsat kaçırıldığını göstermektedir.
Yaşam biçimine bağlı diğer risk faktörlerinde de neredeyse hiç iyileşme olmadığı saptandı. ABD’de yetişkinlerin yaklaşık %72’si aşırı kilolu veya obez kategorisinde yer alıyor; bunun %40’ı obezite sınırında bulunuyor. Pandemi döneminde bu oranların değişmemesi, genetik, çevresel, beslenme ve fiziksel aktivitenin karmaşık etkileşimine bağlı olan obezite mücadelesinde daha agresif politikaların zorunlu olduğuna işaret ediyor.
Fiziksel aktivite eksikliği de kaygı verici derecede yaygın. 2022’de yetişkinlerin yarısından azı önerilen egzersiz ölçüsüne ulaşırken, yaklaşık %27’si boş zamanlarında hiç fiziksel aktivite yapmamaktadır. Bu durum, birçok kanser türüne zemin hazırlayan hareketsiz yaşam biçiminin halk sağlığı önceliği olduğunu göstermektedir. Hem bireysel hem toplumsal düzeyde davranış değişikliği ve ortam düzenlemeleri gerekmektedir.
Alkol kullanımı ise 2020-2022 döneminde sabit kalsa da, ağır alkol tüketimi %6 seviyesinde devam etmektedir. Bu alışkanlık, özellikle orta yaşlı, yüksek sosyoekonomik duruma sahip, Beyaz ırktan ve biseksüel kadınlar arasında daha yaygındır. Alkolün kanserojen etkileri göz önüne alındığında, bu bulgu, daha hedeflenmiş ve kültürel açıdan duyarlı alkol azaltma programlarının önemini vurgulamaktadır.
Rapor, sigara kullanımı, obezite, fiziksel inaktivite, alkol kullanımı gibi birbiriyle bağlantılı risk faktörleri ile tarama, HPV aşılaması gibi önleyici davranışların bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerekliliğini ortaya koyuyor. ABD’de kanserlerin yaklaşık %40’ının değiştirilebilir nedenlere bağlı olması ve HPV dahil yedi kansere yol açan enfeksiyonun varlığı, eşgüdümlü ve çok yönlü halk sağlığı stratejilerinin önemini artırıyor.
Bu kapsamda ACS, önleyici hizmetlere erişimin güçlendirilmesi gerektiğini vurguluyor. Kanser tarama programları, HPV aşı girişimleri ve tütün bırakma desteği gibi hizmetlerin özellikle tarihsel olarak sağlık hizmetlerine sınırlı ulaşımı olan gruplara eşit ve yaygın şekilde sunulması büyük önem taşıyor. Son dönemde bütçe kesintilerinin, tütün kontrolü ve tarama hizmetlerinde elde edilen kazanımları tehlikeye attığına dikkati çeken rapor, federal destek ve yasa yapıcıların rolünü ön plana çıkarıyor.
Milletten destek bekleyen yasa önerileri arasında, Düşük Gelirli ve Sigortasız Kadınlara Hizmet Sunan Ulusal Meme ve Rahim Ağzı Kanseri Erken Teşhis Programı’nı (NBCCEDP) yeniden yetkilendiren ve genişleten “SCREENS for Cancer Act” öne çıkıyor. Bu program, düşük gelirli, sigortasız veya yetersiz sigortalı kadınların tarama ve tedaviye erişimini sağlamada önemli bir rol oynuyor ve kanser eşitsizliklerinin azaltılmasında kritik görülüyor.
Bunların yanı sıra ACS’nin sunduğu CancerRisk360 gibi kişiselleştirilmiş risk değerlendirme araçları ve risk azaltıcı öneriler, bireysel yaşam tarzı değişikliklerini ve tarama kararlarını destekleyen kaynaklar olarak göz dolduruyor. “I Love You, Get Screened” kampanyası ise aile ve topluluk içinde kanser önleme farkındalığını artırmayı amaçlıyor.
Sonuç olarak ACS’nin raporu, COVID-19 sonrası dönemde ABD’de kanserle mücadelede kaydedilen ilerlemelerle birlikte önemli duraklama ve gerilemeleri saptayarak, çok boyutlu ve katılımcı halk sağlığı çalışmalarının gerekliliğine ışık tutuyor. Tütün kontrolündeki ivmenin korunması, tarama programlarının güçlendirilmesi ve HPV aşılamasının yaygınlaştırılması, kanser yükünün azaltılmasında temel yapı taşları olarak öne çıkıyor. Bu hedeflere ulaşmak için hem politika yapıcıların hem de sağlık çalışanlarının ve toplulukların koordineli biçimde hareket etmesi elzem.
—
Araştırma Konusu:
COVID-19 pandemisi sonrası ABD yetişkinlerinde kanserle ilişkili risk faktörleri, koruyucu davranışlar ve tarama eğilimlerindeki değişimler.
Makale Başlığı:
Smoking Rates Continue Historic Drop, but Cervical Cancer Prevention is Lagging.
Web References:
American Cancer Society: https://www.cancer.org
ACS CancerRisk360: http://acscancerrisk360.cancer.org/
ACS 2024 Cancer Prevention and Early Detection Facts & Figures: https://www.cancer.org/content/dam/cancer-org/research/cancer-facts-and-statistics/cancer-prevention-and-early-detection-facts-and-figures/2024-cped-files/cped-2024-cff.pdf
Doi Referans:
https://doi.org/10.1158/1055-9965.EPI-24-1835
Resim Credits:
American Cancer Society.
Anahtar Kelimeler:
Rahim ağzı kanseri, kanser önleme, sigarayı bırakma, HPV aşısı, kanser taraması, kolorektal kanser, meme kanseri, obezite, fiziksel aktivite, tütün kontrolü, sağlık eşitsizlikleri, mentollü sigara kullanımı, gençlerde nikotin bağımlılığı, halk sağlığı stratejileri.
