Son yıllarda ergen ve genç yetişkin (AYA) kanser hastaları, özellikle psikososyal ihtiyaçları açısından onkolojik araştırmalarda artan bir ilgi görmektedir. Bu yaş grubunun problemleri, hem çocuk hem de yetişkin kanser hasta gruplarından farklılık göstermektedir. Ancak, temel araştırmaların çoğunlukla Batı ülkelerindeki popülasyonlar üzerinde odaklanması, Asya’daki AYA kanser hastalarının tanı sonrası yaşadıkları süreçlere dair önemli bir boşluk bırakmıştır. BMC Cancer’da yayımlanan öncü bir çapraz gözden geçirme (scoping review), bu eksikliği gidermek amacıyla Asyalı AYA kanser hastalarının psikososyal zorluklarına dair kapsamlı bir sentez sunmaktadır. Çalışma, klinik sonuçların ötesine geçerek sosyal ve duygusal alanları derinlemesine irdelemektedir.
İnceleme, 2000-2023 yılları arasında yayımlanmış ve teşhisleri 15-39 yaş arasında konmuş kanser hastalarını içeren Asya ülkelerinden yapılan araştırmaları detaylı şekilde toplamaktadır. Bu yaş aralığı, eğitim, kariyer kurma, romantik ilişkiler ve aile kurma gibi hayatın kritik gelişim alanlarını kapsadığı için önem taşır. Yazarlar, psikososyal sorunların kültürel, ekonomik ve sağlık sistemine özgü etkilerle nasıl şekillendiğini dört ana temada ele almaktadır: iş ve okul performansı, mali sıkıntılar, kişilerarası ilişkiler ve fertilite (üreme)-ilişkili endişeler.
İş ve eğitim alanında kanserin AYA hastalar üzerindeki karmaşık etkileri göze çarpmaktadır. İncelenen üç nicel çalışma, kanserli bireyler ile sağlıklı kontroller arasında işten ayrılma ya da işsizlik oranlarında anlamlı fark bulmamış olsa da, hastaların %21 ile %40’ı arasında işe devam konusundaki kaygılar ve iş kapasitelerinin azalması endişesi bildirilmiştir. Bu çelişkili veriler, sosyoekonomik koşullar, kanser türleri ve destekleyici iş politikalarının varlığı gibi faktörlerle şekillenen heterojen bir durumu işaret etmektedir. Nicel veriler tek başına, bu genç hastaların yaşam deneyimlerini tam anlamıyla yansıtamamakta, yaşanan zorlukların çok boyutlu olduğunu göstermektedir.
Asyalı AYA kanser hastalarının psikososyal iyilik halinde aile ilişkileri belirleyici bir rol oynamaktadır. Batı toplumlarında ergenlikte akran ilişkilerinin ön planda olması aksine, Asya’da çocukluk değerlerinden olan “filial piety” (evlatlık saygı), geniş aile yapıları ve kolektivist kültürel değerler, aile dinamiklerini duygusal deneyimlerin merkezine koymaktadır. Teşhis sonrası aile içi rollerin ve iletişimin bozulması, sağlık kaygıları ve ekonomik yükler nedeniyle genç hastalarda beklenmedik sorumlulukların aile bireyleri arasında toparlanması sıkça bildirilen sorunlardır.
Romantik ilişkiler alanında ise, kanser kaynaklı sağlık değişimleri ve beden algısı sorunları ile kültürel damgalar, AYA’ların samimi ilişki kurma ya da ilişkilerini sürdürme süreçlerinde engeller yaratmaktadır. Üreme ve fertilite konusundaki yasaklar ve toplumdaki hastalık damgası, bu alanın Asya’daki literatürde henüz yeterince araştırılmayan bir boşluk olduğunu göstermektedir. Bu nedenle bölgesel kültürel normlara uygun müdahalelerin geliştirilmesi acil bir ihtiyaçtır.
Mali sıkıntılar, Asya’daki AYA kanser hastalarının en yaygın karşılaştığı psikososyal zorlukların başında gelmektedir. Ülkeler arasında sağlık hizmetlerine erişim, sigorta kapsamı ve sosyal güvenlik ağları açısından büyük farklılıklar bulunmakta, bu durum da tedavi maliyetlerinin karşılanması ve genel yaşam kalitesi üzerinde derin etkiler bırakmaktadır. Çalışma, özellikle ekonomik açıdan dezavantajlı ülkelerde mali toksisiteyi azaltmaya yönelik yerel politikaların geliştirilmesini vurgulamaktadır.
Fertilite koruma konusu, AYA hastalar için en kritik ancak en boş bırakılan alanlardan biridir. Kanser tedavilerinin gonadotoksik etkileri nedeniyle üreme yeteneğine yönelik endişeler yüksek olmakla birlikte, bilgilendirme ve danışmanlık hizmetlerinin yetersizliği yaygın bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Kültürel tabu ve konuşma zorluğu, fertilite ile ilgili açık bilgilendirme ve destek mekanizmalarını zorlaştırmakta, bu da hastaların psikososyal yükünü artırmaktadır.
Çalışmanın yöntemsel yapısı, Joanna Briggs Enstitüsü’nün sıkı standartlarına uygun olarak hem nitel hem de nicel araştırmaları içermektedir. Bu kapsamlı yaklaşım, sadece istatistiksel verileri değil, aynı zamanda bireysel yaşantıları ve bağlamsal faktörleri de ortaya koymasını sağlamıştır. Ancak çalışma kapsamındaki araştırmaların metodolojik çeşitliliği ve bazı sonuçlar için düşük örneklem büyüklükleri, Asya genelinde daha güçlü, çok merkezli araştırma girişimlerine duyulan ihtiyacı gözler önüne sermektedir.
Bu analizden çıkan önemli çıkarımlardan biri, Asyalı AYA kanser hastalarına yönelik kültürel açıdan duyarlı psikososyal müdahalelerin gerekliliğidir. Sosyal destek yapılarındaki farklılıklar, damgalama ve sağlık okuryazarlığı düzeyleri, sağlık profesyonellerinin yerel normlara uyarlanmış destek ve bilgilendirme stratejileri geliştirmelerini zorunlu kılmaktadır. Aile merkezli bakım modelleri, psikolojik sağlık hizmetlerinin onkoloji alanına entegrasyonu ve fertilite danışmanlığının güçlendirilmesi, bu kapsamda öne çıkan temel yaklaşımlar olarak sayılabilir.
Ekonomik gelişmişlik düzeylerindeki eşitsizlikler de AYA kanser hastalarının bakım ve destek hizmetlerine erişimini önemli ölçüde etkilemektedir. İleri sağlık altyapısına sahip ülkelerde survivorship programları daha iyi entegre edilmişken, kaynakları sınırlı ülkeler yoğun sağlık önceliklerinin arasında psikososyal desteği ikinci planda bırakmakta, bu da politika ve kaynak planlamasında özel bir dikkat gerektirmektedir.
Derlenen veriler temelinde yazarlar, Asya’da AYA kanser sonrası bakımında kültürel, ekonomik ve sağlık sistemine özgü farklılıkları göz önünde bulunduran bölgesel ve kapsamlı yaklaşımların geliştirilmesi gerektiği görüşünde birleşmektedir. Evrensel modellerin tek başına çözücü olamayacağını belirterek, yerel kanıtlara ve paydaşların aktif katılımına dayalı stratejilere işaret etmektedir.
Çalışma, onkolojide sağlık eşitliği ve sosyal belirleyiciler konusundaki global tartışmalara da katkı sağlamaktadır. Bu az temsil edilen popülasyonun psikososyal sorunlarına odaklanması, küresel sağlıkta eşitsizliklerin azaltılması ve bütüncül bakım yaklaşımlarının teşvik edilmesi açısından önem taşımaktadır. Zihinsel sağlık, sosyoekonomik stabilite ve üreme sağlığı gibi alanlar, geleneksel klinik odaklı yaklaşımların yanı sıra ele alınarak holistik iyileşme sağlanmalıdır.
Klinik alanda ise Asyalı AYA kanser hastalarının iş ve okul işlevselliği, maddi zorlukları, ilişki durumları ve fertilite hakkında açık ve kültürel duyarlılık içeren görüşmeler yapılması önerilmektedir. Bu kapsamlı değerlendirmeler, hastaların topluma yeniden entegrasyonunu destekleyen bireyselleştirilmiş bakım planlarının oluşturulmasına olanak sağlamaktadır.
Özetle, bu çapraz derleme, kültürel bağlamın Asyalı AYA kanser hastalarının psikososyal deneyimlerini nasıl şekillendirdiğine dair önemli bir anlayış sunmaktadır. Bölge içindeki ortak noktalar ve farklılıkları vurgulayarak, araştırmacılar, klinisyenler ve politika yapıcılar için yerel ihtiyaçlara uygun müdahaleler geliştirme yolunda kapsamlı bir yol haritası oluşturmaktadır. Kanser sonrası yaşamın giderek küresel bir sağlık önceliği haline geldiği günümüzde, farklı toplumların perspektiflerini entegre etmek etkili, kapsayıcı ve şefkatli bakımın anahtarıdır.
—
Araştırma Konusu: Asya’da ergen ve genç yetişkin kanser hastalarının karşılaştığı psikososyal zorluklar.
Makale Başlığı: Psychosocial challenges among Asian adolescents and young adults with cancer: a scoping review.
Haberin Yayın Tarihi: 2025
Web References: https://doi.org/10.1186/s12885-025-14169-x
Doi Referans: https://doi.org/10.1186/s12885-025-14169-x
Resim Credits: Scienmag.com
Anahtar Kelimeler: ergen ve genç yetişkin kanser hastaları, Asya, psikososyal zorluklar, mali sıkıntılar, fertilite endişeleri, sağlık hizmetlerine erişim, aile ilişkileri, iş ve eğitim performansı, onkolojik bakım, kültürel faktörler.
