İnsülin direncinin basit bir göstergesi olan trigliserit-glukoz (TyG) endekslerinin postmenopozal kadınlarda meme kanseri riskiyle ilişkisi üzerine son dönemlerde yapılan kapsamlı bir çalışma, bu alandaki bilgi birikimini önemli ölçüde genişletmiştir. İngiltere’deki UK Biobank kohortu kullanılarak gerçekleştirilen ve 83 binden fazla kadın üzerinde yapılan yaklaşık 14 yıllık takip süreci, insülin direnci ve genetik yatkınlığın meme kanseri gelişimindeki etkilerini derinlemesine incelemiştir. Bu çalışma, özellikle TyG endekslerinin genetik risk skorlarıyla birlikte incelenmesiyle hem kalıtsal hem de metabolik risk faktörlerinin meme kanseri üzerindeki bağımsız ve toplu etkilerini ortaya koymuştur.
Araştırmada, insulin direncini temsil eden beş özgün TyG ile ilişkili göstergenin meme kanseri riskine olan etkisi analiz edilmiştir. Bunlar; temel TyG endeksi, bel çevresi ile kombine edilen TyG-WC, bel-boy oranı ile birleşen TyG-WHtR, bel-kalça oranı TyG-WHR ve vücut kitle indeksi ile ilişkilendirilen TyG-BMI’dir. Bu parametreler, insülin direncinin ölçümünde erişilebilirliği ve finansal açıdan sürdürülebilirliği yüksek olan kolay uygulanabilir biyolojik belirteçler olarak kabul edilmektedir. Kadınlarda meme kanseri gelişimi için risk faktörlerinin belirlenmesi amacıyla, hem bu metabolik göstergeler hem de genetik yatkınlık değerlendirilmiş ve risk modellerinin doğruluğunu artırma potansiyelleri araştırılmıştır.
UK Biobank verilerinden elde edilen sonuçlarda, TyG ilişkili göstergelerin meme kanseri riski üzerinde bağımsız ve anlamlı bir etkisi olduğu görülmüştür. Örneğin, TyG-WC endeksinde en yüksek dörtte bir dilimde bulunan kadınların meme kanseri riski, en düşük dörtte bir dilimdekilere göre %35 daha yüksek bulunmuştur. Bu ilişki klasik risk faktörleri kontrol edildikten sonra da devam etmiş ve insülin direnciyle ilgili metabolik belirteçlerin meme kanseri gelişiminde önemli bir rol oynayabileceğini desteklemiştir. Bulgular, insülin direncinin önceki çalışmalarla örtüşen kanser biyolojisindeki rolünü pekiştirirken, meme kanseri risk tahmini için yeni göstergelerin kullanılabileceğine işaret etmiştir.
Çalışmanın dikkat çekici bir diğer yönü, TyG-WC endeksinin meme kanseri riski ile olan ilişkisinde doğrusal olmayan bir modelin ortaya çıkmasıdır. Bu durum, metabolik parametrelerde belli eşik değerlerin üzerinde risk artışının daha hızlı ve belirgin bir şekilde gerçekleştiğini göstermektedir. Bu bulgu, kanser gelişiminde insulin direnci ve metabolik bozuklukların karmaşık ve eşiğe bağlı etkilerinin olduğunu ortaya koymaktadır. Meme dokusundaki hücresel proliferasyon ve tümör oluşum süreçlerinde, insülin ve ilişkili hormonların rolünün boyutunun bu etkilerle açıklanabileceği düşünülmektedir.
Genetik yatkınlık ise poligenik risk skorları (PRS) aracılığıyla katılımcıların düşük, orta ve yüksek risk gruplarına ayrılmasıyla değerlendirilmiştir. Beklendiği üzere, yüksek PRS grubundaki kadınlarda meme kanseri insidansı daha yüksek bulunmuştur. Ancak en çarpıcı sonuç, yüksek genetik risk ile yüksek TyG göstergelerinin bir araya gelmesi durumunda ortaya çıkmıştır. Böyle kadınlarda meme kanseri riski, her iki faktörde düşük risk grubuna kıyasla 4 ila 5 kat arasında artmış olup, kalıtsal ve metabolik risklerin birikimli etkisini net bir şekilde ortaya koymuştur. Bu, klinik risk modellerinde her iki parametrenin birlikte değerlendirilmesinin önemine vurgu yapmaktadır.
Araştırmanın mekanizma analizlerinde, TyG göstergeleri ile meme kanseri arasındaki ilişkiyi kısmen açıklayan biyobelirteçler incelenmiştir. Seks hormon bağlayıcı globulin (SHBG), C-reaktif protein (CRP) ve testosteronun aracılık rolü olduğu tespit edilmiştir. SHBG, biyoyararlanabilir seks hormonlarını düzenleyen ve hormon duyarlı meme kanseri tiplerinde kritik rol oynayan bir proteindir. Yüksek CRP ise kronik düşük düzeyde inflamasyonun göstergesi olarak kanser gelişiminde tetikleyici olabilir. Testosteron ise insülin direncinin etkisiyle östrojen metabolizmasını etkileyerek meme dokusunda hücre çoğalmasını hızlandırabilir. Bu biyokimyasal yolaklar, insülin direncinin nasıl kanser oluşum sürecine katkı sağladığını açıklayan mekanistik ipuçları sunmaktadır.
Önemli olarak, çalışma kalıtsal genetik risk ve TyG göstergeleri arasında çarpan etkisi (multiplikatif etkileşim) bulunmadığını göstermiştir. Bu bulgu, iki risk faktörünün etkisinin ayrı ayrı ve toplu olarak toplandığını ortaya koymaktadır. Yani, genetik ve metabolik risk faktörleri bir arada meme kanseri riskini arttırsa da, birbirlerinin etkisini katlayarak büyütmemektedir. Bu durum, klinik modellerde risk hesaplamalarının daha net ve anlaşılır biçimde yapılmasına olanak sağlamaktadır.
Çalışmanın klinik ve halk sağlığı açısından önemli sonuçları bulunmaktadır. Klasik meme kanseri risk modelleri genellikle aile öyküsü, genetik faktörler ve üreme öyküsüne odaklanırken, insülin direnci ve metabolik belirteçlerin eklenmesiyle risk tahminlerinde doğruluk artabilir. Ayrıca, metabolik göstergelerin laboratuvar testleri genellikle mevcut ve ekonomik olduğu için, bu göstergelerin bireylerdeki meme kanseri riskini belirlemede yaygın kullanımı mümkün gözükmektedir. Bu yaklaşım, erken tanı ve önleyici stratejilerin hedeflenmesini kolaylaştırabilir.
Metabolik durumun modifiye edilebilir olması, yani yaşam biçimi müdahaleleri ve farmakolojik tedavilerle insülin direncinin kontrol altına alınabilir olması, bu araştırmanın belki de en önemli pratik boyutudur. Genetik riskler değiştirilemezken, metabolik risk faktörlerinin önlenebilir ve tedavi edilebilir olması, özellikle yüksek genetik risk altındaki kadınlarda meme kanseri riski azaltma imkanını doğurur. Dolayısıyla, metabolik sağlığın iyileştirilmesi, halk sağlığı politikalarında öncelikli bir hedef olmalıdır.
UK Biobank gibi geniş ve detaylı genotip-phenotip verisi içeren veri kaynaklarının kullanılması, bu tür büyük ölçekli epidemiyolojik çalışmaların güvenilirliğini artırmaktadır. Bu kaynaklar, farklı risk faktörlerinin etkilerini ve mekanizmalarını sağlam istatistiksel yaklaşımlarla ortaya koymada benzersiz fırsatlar sunmaktadır. Böylece, hastalıkların karmaşık doğasını anlamada ve bireyselleştirilmiş sağlık stratejileri geliştirmede önemli adımlar atılmış olmaktadır.
Elbette, çalışma bazı kısıtlamalar taşımaktadır. Gözlemsel bir kohort çalışması olması nedeniyle nedenselliğin tam olarak belirlenmesi mümkün değildir. Ayrıca, metabolik belirteçlerin ölçümünde zamanla değişen faktörler ve ölçüm farklılıkları varsa sonuçları etkileyebilir. Bununla birlikte, bulguların tutarlılığı ve biyolojik anlamlılığı, çalışmanın sonuçlarına güven duyulmasını sağlamaktadır.
Önümüzdeki dönemde, bu tür metabolik risk göstergelerinin klinik meme kanseri tarama programlarına entegrasyonu araştırılmalı; bu göstergelerin hedefe yönelik farmakolojik önlemlerle risk azaltımındaki rolü deneysel çalışmalarla ortaya konmalıdır. Ayrıca, genetik ve metabolik risk faktörlerinin moleküler düzeydeki etkileşimleri ve kanser mekanizmalarındaki yolakları anlamaya yönelik temel araştırmalar, yeni tedavi hedefleri geliştirmek açısından önemlidir.
Sonuç olarak, postmenopozal meme kanseri riskini değerlendirmede, hem insülin direncini yansıtan TyG ilişkili göstergelerin hem de poligenik genetik yatkınlığın birlikte dikkate alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu yeni paradigm, meme kanserinde sadece kalıtsal değil çevresel ve metabolik faktörlerin de rolünü vurgulamakta ve kişiselleştirilmiş koruma ve erken tanı stratejilerine ışık tutmaktadır. Hem klinik uygulamalar hem de halk sağlığı politikaları açısından bu çok boyutlu yaklaşım, meme kanseri yükünün azaltılmasına katkı sağlayabilir.
Bu çalışma, multidisipliner ve çok boyutlu veri entegrasyonunun kronik ve kompleks hastalıkların anlaşılmasında sağlayabileceği faydaları göstermektedir. Basit ve yaygın kullanılan metabolik biyobelirteçlerin genetik risk değerlendirmesiyle birleştirilmesi, meme kanseri gibi önemli bir kamu sağlığı sorununun yakından izlenmesi ve önlenmesinde yeni fırsatlar yaratabilir. Bu da özellikle yaşlanan nüfus ve artan metabolik hastalık yükü bağlamında kadın sağlığının korunmasında hayati önem taşımaktadır.
—
Araştırma Konusu: Trigliserit-glukoz ilişkili göstergeler (insülin direncinin basit belirteçleri), genetik risk (poligenik risk skorları) ve postmenopozal meme kanseri insidansı arasındaki ilişki.
Makale Başlığı: Association between triglyceride-glucose related indicators, genetic risk, and incident breast cancer among postmenopausal women in UK Biobank.
Web References: https://doi.org/10.1186/s12885-025-13970-y
Doi Referans: https://doi.org/10.1186/s12885-025-13970-y
Resim Credits: Scienmag.com
Anahtar Kelimeler: meme kanseri risk tahmini, Cox regresyon analizi, genetik yatkınlık, insülin direnci ve kanser, uzun dönem prospektif çalışma, metabolik belirteçler, poligenik risk skorları, postmenopozal kadınlar, trigliserit-glukoz göstergeleri, TyG, bel çevresi ve meme kanseri riski, UK Biobank kohortu
