Bireysel emeklilik sistemi (BES) ve otomatik katılım sisteminin (OKS) Türkiye finansal ekosistemindeki etkisi son dönemde giderek belirginleşiyor. 2024 yılının ilk çeyreğinde devlet katkısı ile birlikte katılımcı fon tutarları toplamda 1 trilyon 391 milyar 501 milyon lirayı aşarak önemli bir finansal büyüklüğe ulaşmış durumda. Bu büyüklük, Türkiye’de bireysel tasarruf alışkanlıklarının ne kadar geliştiğinin somut bir göstergesi olarak karşımıza çıkıyor. Ayrıca, toplam katılımcı sayısının da 17,3 milyona yaklaşması, sistemin toplumda ne denli kabul gördüğünü ve yaygınlaştığını açıkça ortaya koyuyor.
Özellikle BES ve OKS gibi sistemler, tasarruf oranlarının artması, uzun vadeli sermaye birikimi ve finansal olarak daha dirençli bir toplum oluşturma noktasında büyük önem taşıyor. Devlet katkısı, katılımcıların sisteme olan ilgisini artırırken, aynı zamanda bireylerin geleceğe yönelik finansal güvence sağlamalarında motive edici bir unsur olarak öne çıkıyor. Bu bağlamda devletin sunduğu katkı mekanizmasının, sistemi hem bireysel yatırımcılar hem de ekonomi için cazip kılan en önemli faktörlerden biri olduğu rahatlıkla söylenebilir.
Birinci çeyrek verilerine bakıldığında, fon tutarlarının hızlı bir şekilde büyümesi, katılımcıların sistemdeki birikimlerini artırmak için düzenli ve disiplinli bir şekilde katkı sağladığını gösteriyor. Bu büyüme, ülke ekonomisinin uzun vadeli kaynak ihtiyacının karşılanmasına da önemli bir katkı sunuyor. Çünkü BES ve OKS fonları, sadece bireyler için değil, aynı zamanda reel sektör yatırımlarının finansmanında da kullanılabilecek geniş fon havuzları oluşturuyor.
Öte yandan, toplam katılımcı sayısının 17,3 milyona yaklaşması, BES ve OKS’nin erişilebilirliğinin ve toplumsal kabulünün artmasına işaret ediyor. Bu rakamlar, söz konusu sistemlere olan güvenin ve devlet teşviklerinin olumlu etkisinin bir kanıtı olarak yorumlanabilir. Özellikle 2020’li yılların başından itibaren otomatik katılım sisteminin devreye alınması, katılımcı sayısında ciddi artışları beraberinde getirdi. Böylelikle daha geniş kitleler tasarrufa yönlendirilmiş, bireysel finansal güvenlik alanında önemli bir adım atılmış oldu.
Ancak bu büyüme ve katılımcı sayısındaki artışı sadece olumlu bir tablo olarak değerlendirmek yeterli değil. Sistemin sürdürülebilirliği, katılımcıların birikimlerini uzun vadede koruyup artırabilmeleri ve ekonomik dalgalanmalara karşı dayanıklı olmaları için de önemli. Fon yönetim stratejilerinin çeşitlenmesi, daha geniş yatırım araçlarının portföylere dahil edilmesi ve şeffaflık gibi kriterler önümüzdeki dönemde BES ve OKS sistemlerinin başarısını belirleyecek temel unsurlar arasında yer alıyor.
Sistemlerin olumlu yönlerine ek olarak, eleştirel bir perspektiften bakıldığında, katılımcıların büyük kısmının fon performanslarından ve sistemdeki seçeneklerden yeterince haberdar olması gerektiği de ortaya çıkıyor. Bilinçli yatırım kararları alınabilmesi için daha yaygın ve detaylı finansal eğitimlerin verilmesi şart. Çünkü tasarrufların etkin bir şekilde değerlendirilmesi, sadece devlet katkısı ile değil, aynı zamanda bireysel farkındalık ve bilgi seviyesiyle de doğrudan ilişkilidir.
Türkiye’de kamu ve özel sektör işbirliği ile yürütülen BES ve OKS uygulamalarının gelişimi, ülkenin finansal istikrarına da önemli katkılar sağlamakta. Uzun vadeli tasarruflar, ekonomik dalgalanmalara karşı tampon görevi görürken, sermaye piyasalarının derinleşmesini de destekliyor. Bu sistemlerin daha geniş katılımla desteklenmesi, makroekonomik dengeler açısından da olumlu değerlendirilmelidir.
Katılımcı sayısının 17,3 milyona yaklaşması, ülke nüfusunun önemli bir kısmının bireysel emeklilik sistemine dahil olduğunu gösteriyor. Ancak bu rakamın daha da artması, özellikle genç nüfusun tasarruf alışkanlıklarının erken yaşta kazanılması ve iş dünyasının da sistemde yer alan çalışanlarını teşvik etmesi ile mümkün olabilir. Genç nüfusun sisteme katılması, uzun vadede fon büyüklüğünün daha da artmasına ve emeklilik güvenliğinin güçlenmesine zemin hazırlayacaktır.
Devletin sağladığı katkılar ve sistemdeki düzenlemelerle BES ve OKS’nin cazibesinin artması, bireyleri finansal planlama yapmaya teşvik ediyor. Ancak toplumsal farkındalığın artırılması noktasında iletişim stratejilerinin yeniden gözden geçirilmesi faydalı olacaktır. Katılımcıların katkı paylarını artırmaları ve sistemden maksimum fayda sağlamaları için bilgilendirme kampanyaları ve finansal eğitimlerin yaygınlaşması elzem.
Sonuç olarak, 2024 yılının ilk çeyreğinde BES ve OKS’nin fon büyüklüğü ve katılımcı sayısındaki artış, Türkiye’de bireysel tasarruf alışkanlıklarının güçlendiğini işaret ediyor. Ancak bu olumlu gelişmelerin yanında katılımcıların bilinçlendirilmesi, fon yönetimlerinin daha aktif ve şeffaf hale getirilmesi ve sistemdeki rekabetin artırılması gibi konulara da odaklanılması gerekmekte. Böylece bireylerin emeklilik güvenliği daha sağlam temellere oturtulabilir.
Ekonomistler, BES ve OKS’nin Türkiye ekonomisi için uzun vadede kritik bir yapı taşı olduğunu vurguluyor. Özellikle sermaye piyasasına daha fazla kaynak aktarılması, yatırımların çeşitlendirilmesi ve makroekonomik istikrarın desteklenmesi noktasında bu sistemlerden elde edilen fonların önemi giderek artıyor. Bu nedenle devlet ve özel sektör işbirliğinin güçlendirilmesi, sistemin daha etkin işletilmesinin önünü açacaktır.
Yakın gelecekte BES ve OKS sistemlerinde göreceğimiz gelişmeler, hem bireysel yatırımcılar hem de ekonomi için belirleyici olacak. Katılımcıların fon performanslarına ve sistem avantajlarına yönelik talepleri arttıkça, ürün çeşitliliği ve yönetim kalitesinde yükseliş bekleniyor. Bu da Türkiye’de bireysel emeklilik alanında yeni bir dönemin habercisi olabilir. Sonuç olarak tasarrufların sistematik biçimde desteklenmesi ve uzun vadeli sermaye birikiminin artırılması açısından bu gelişmeler oldukça umut verici.
