Türkiye ekonomisine dair kritik göstergelerden biri olan inşaat maliyet endeksi, Mart 2024 itibarıyla önemli bir artış kaydetti. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan verilere göre, inşaat maliyet endeksi mart ayında aylık bazda yüzde 1,53, yıllık bazda ise yüzde 23,23 oranında yükseldi. Bu rakamlar, son dönemde inşaat sektöründe yaşanan maliyet baskılarının artarak devam ettiğini göstermesi bakımından oldukça dikkat çekici. İnşaat sektörü, Türkiye ekonomisinin lokomotiflerinden biri olmanın yanı sıra, mal ve hizmetlerin fiyatını doğrudan etkileyen kritik bir alan olması nedeniyle, bu artışların ekonomi üzerindeki etkileri daha derin bir şekilde incelenmeli.
Maliyet endeksindeki bu artış, öncelikle inşaat malzemeleri fiyatlarının yükseldiğini işaret ediyor. Çimento, demir-çelik, ahşap ve boya gibi temel girdilerin fiyatlarındaki sert yükselmeler, müteahhitlerin maliyetlerini doğrudan artırıyor. Özellikle küresel hammadde fiyatlarındaki dalgalanma ve döviz kurundaki hareketlilik, inşaat sektörünün maliyet yapısında ciddi değişimlere yol açıyor. Bu durum, sadece büyük ölçekli projeleri değil, aynı zamanda bireysel konut inşaatlarının da daha pahalı hale gelmesine neden oluyor. Sonuç olarak, konut fiyatları ve kira artışları ile doğrudan bağlantılı bir sorun gündeme geliyor.
Türk Lirası’nın değer kaybı da bu maliyet seyrinde etkili bir faktör. Döviz kurlarının yüksek seyri, ithal edilen inşaat malzemelerinin fiyatlarının hızlı yükselmesine neden olurken, yerli üretimde dahi maliyetler artış göstermekte. Bu durum, inşaat maliyetlerini yüksek tutmakla kalmıyor, aynı zamanda sektördeki rekabet koşullarını da zorluyor. İnşaat firmaları, maliyetlerdeki bu artışı projelerine yansıtmakta tereddüt etmiyor; fakat bu durum tüketicilerin sırtına ekstra yük bindiriyor. Ne yazık ki, ücretlerdeki artışların bu maliyetleri dengelemediği göz önünde bulundurulduğunda, geniş halk kesimi için konut edinmek giderek zorlaşıyor.
İnşaat maliyet endeksinin yıllık yüzde 23,23 artış göstermesi, sadece aylık dalgalanmalardan ibaret olmayan yapısal bir soruna işaret ediyor. Sektörde hammadde tedarikinde yaşanan sıkıntılar, lojistik maliyetlerinin yükselmesi ve enerji fiyatlarındaki artışlar da bu trendi destekliyor. Enerji maliyetlerinin artması, üretimden nakliyeye ve işçilik maliyetlerine kadar tüm süreçlerde maliyetleri yukarı çekiyor. Özellikle doğal gaz ve elektrik fiyatlarındaki artışlar, sanayi ve inşaat sektörlerinin üretim maliyetlerini doğrudan etkiliyor. Bu kapsamdaki maliyet artışları, sektörün kârlılığını ve yatırım iştahını da olumsuz etkileyen önemli engellere dönüşüyor.
Maliyetlerin yükselmesi, sadece fiyatlar üzerinde değil, aynı zamanda projelerin sürekliliğinde ve tamamlanma zamanında da etkili oluyor. İnşaat maliyetlerindeki dalgalanmalar, yatırımcıları daha temkinli hareket etmeye zorlarken, bazı projelerde gecikmeler ya da iptaller yaşanıyor. Bu, özellikle kamu yatırımlarında ve büyük ölçekli konut projelerinde daha net bir şekilde hissediliyor. Dolayısıyla, inşaat maliyetlerindeki bu kritik artışlar, ekonomide büyümenin sürdürülebilirliğini de tehdit ediyor. Günümüzde ekonomik büyümenin önemli aktörlerinden biri olan inşaat sektörünün yaşadığı bu maliyet baskıları, genel ekonomik dengeler üzerinde bir risk faktörü olarak değerlendirilmeli.
Reel sektör temsilcileri ve uzmanlar, maliyet artışlarını önlemek adına hükümetten ve ilgili kurumlarından somut adımlar bekliyor. Sektörde yaşanan sorunlar, sadece fiyat dalgalanmalarıyla sınırlı olmayıp, aynı zamanda tedarik zincirindeki kırılmalara ve üretim kapasitesindeki düşüşlere işaret ediyor. Bu nedenle, maliyet artışlarının kontrol altına alınması için kapsamlı politikaların geliştirilmesi gereklidir. Girdi fiyatlarının denetlenmesi, vergi teşvikleri ve yerli üretimin desteklenmesi gibi önlemler, sektördeki maliyetleri dengede tutmak adına önemli adımlar olabilir. Böylece, inşaat sektöründeki canlanma ve istihdam artışı da sürdürülebilir hale gelebilir.
Son yıllarda, özellikle pandemi süreci ve sonrasında küresel tedarik zincirlerinde yaşanan aksaklıklar, inşaat maliyetlerini etkileyen diğer önemli unsurlar olarak ortaya çıktı. Malzeme temininde yaşanan gecikmeler, üretimde aksamalara ve dolayısıyla fiyatların daha hızlı yükselmesine neden oldu. Türkiye’de de buna paralel olarak, inşaat sektöründe arz yönlü sorunların artması, fiyat artışlarını tetikledi. Bu gelişmeler, sektör aktörlerinin ileriye dönük planlama yapmalarını güçleştirdi ve belirsizliği artırdı. Yatırımcıların güvenini sarsan bu durum, sektörün büyüme potansiyelini sınırlandırdı.
Tüketici tarafında ise maliyet artışlarının etkileri oldukça somut. Yükselen inşaat maliyetleri, konut fiyatlarının artmasına yol açarken, bu durum özellikle orta ve düşük gelir grubundaki vatandaşların konut erişimini zorlaştırıyor. Kiraların da paralel şekilde artması, dar gelirli ailelerin bütçelerinde ciddi sarkmalara neden oluyor. Bu ekonomik gerçekler, sosyal politikalar açısından da ciddi bir sorun ortaya çıkarıyor. Devletin, konut politikaları ve sosyal konut projeleri kapsamında daha aktif adımlar atması ihtiyaç haline geliyor. Böylece konut piyasasındaki erişilebilirlik sorunu bir nebze de olsa hafifletilebilir.
Mart ayındaki artış rakamları, inşaat sektörüne dair risklerin varlığını yeniden gündeme getirdi. Piyasalarda kısa vadede bu yükselişin enflasyon üzerinde baskı oluşturması bekleniyor. İnşaat malzemeleri ve işçilik maliyetlerindeki artış, tüketici fiyatlarına yansıdıkça, genel tüketici fiyat endeksinde de yukarı yönlü hareketlere sebep olacak. Bu da merkez bankası politikasının seyrini etkileyebilir ve parasal sıkılaştırmaya veya gevşemeye dair kararları yeniden değerlendirmeye zorlayabilir. Ekonomide maliyet artışlarının yönetilebilmesi, makroekonomik dengelerin korunabilmesi için kritik önem taşıyor.
Maliye politikaları açısından değerlendirildiğinde, inşaat sektöründe yaşanan maliyet artışlarının taşınması, sektörün yatırımlarını da etkileyen unsurlar arasında yer alıyor. Yüksek maliyetler, nakit akışını zorlaştırırken, yeni yatırımların ertelenmesine veya küçültülmesine neden olabiliyor. İnşaatın hız kestiği bir dönemde, istihdam artışının da yavaşlaması kaçınılmaz görünüyor. Sonuçta, sektörün daralması ekonominin genel büyüme görünümünü olumsuz etkileyebilir. Bu çerçevede, özellikle KOBİ ölçekli inşaat firmalarına yönelik finansman ve destek programları artırılmalı.
Özetle, inşaat maliyet endeksinde Mart 2024’te görülen bu artış, sadece rakamsal bir veri olmanın ötesinde, sektörün ve ekonominin genel sağlığını gösteren önemli bir sinyal niteliği taşıyor. Maliyet baskılarının sürdürülebilirliği ve bunların ekonomi üzerindeki etkileri, önümüzdeki dönemde daha yakından takip edilmeli. Hükümet, sektör paydaşları ve ekonomi uzmanlarının ortak aklıyla geliştirilecek çözümler, inşaat sektörünün yeniden dengelenmesine ve piyasaların istikrar kazanmasına katkı sağlayabilir. Aksi durumda, inşaat maliyetlerindeki artışlar, konut krizini derinleştirip, büyüme sürecini zayıflatabilir. Ekonominin motorlarından biri olan inşaat sektörünün sağlıklı işleyişi, Türkiye ekonomisi için hayati önem taşıyor.
